Νότια Κορέα και Ιαπωνία, δύο χώρες στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας που χωρίζονται μόνο από ένα στενό. Από τη μία πλευρά είναι η πατρίδα του Kpop, της Samsung και του kimchi. Από την άλλη είναι η χώρα του anime, της Toyota και του Sushi. Είναι σημαντικοί οικονομικοί εταίροι και στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, αλλά γιατί οι σχέσεις τους δεν είναι φιλικές και συγκεκριμένα γιατί η Νότια Κορέα δεν συμπαθεί την Ιαπωνία; Για να κατανοήσουμε γιατί οι σύγχρονες σχέσεις Κορέας-Ιαπωνίας είναι τόσο περίπλοκες, πρέπει να γυρίσουμε λίγο πίσω στην αρχή του 20ού αιώνα.
Συγκεκριμένα, από το 1910 έως το 1945, η Ιαπωνία κατέχει την κορεατική χερσόνησο, μετατρέποντάς την σε αποικία, δηλαδή περιλαμβάνοντας τα εδάφη της Νότιας Κορέας και της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας. Αυτή είναι μια σκοτεινή περίοδος, η Ιαπωνία απαγόρευσε τη γλώσσα των Κορεατών, ανάγκασε τους Κορεάτες να αλλάξουν τα ονόματά τους σε ιαπωνικά, εκμεταλλεύτηκε τους πόρους και ανάγκασε εκατομμύρια εργάτες. Ακόμα πιο τρομακτικό, περίπου 200.000 γυναίκες αναγκάστηκαν να γίνουν γυναίκες ανακούφισης, δηλαδή σεξουαλικές σκλάβες για τον ιαπωνικό στρατό κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το κίνημα ανεξαρτησίας, όπως οι διαδηλώσεις το 1919, καταπνίγηκε με αίμα.
Το 1945, όταν η Ιαπωνία παραδόθηκε στους συμμάχους, η κορεατική χερσόνησος απελευθερώθηκε αλλά χωρίστηκε. Αργότερα έχουμε τη Νότια Κορέα και τη Βόρεια Κορέα. Ο πόνος από πάνω από 30 χρόνια κατοχής έχει βαθιά χαραχθεί στη μνήμη των ανθρώπων και διαμορφώνει τον τρόπο που βλέπουν την Ιαπωνία μέχρι σήμερα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία άρχισαν να ξαναχτίζουν τις σχέσεις τους, αλλά δεν ήταν καθόλου εύκολο. Το 1965, υπό πίεση από τις ΗΠΑ, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία υπέγραψαν μια συνθήκη εξομάλυνσης των σχέσεων. Η Ιαπωνία συμφώνησε να αποζημιώσει 800 εκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένων 300 εκατομμυρίων δολαρίων άμεσης βοήθειας, 200 εκατομμυρίων δολαρίων δανεισμού και το υπόλοιπο ως οικονομική υποστήριξη.
Για τη Νότια Κορέα, αυτό το ποσό ήταν πολύ σημαντικό, βοηθώντας στην κατασκευή υποδομών και προωθώντας το θαύμα της Νότιας Κορέας, την περίοδο ταχείας οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Πολλές μεγάλες εταιρείες όπως η Posco, η εταιρεία χάλυβα της Νότιας Κορέας, ιδρύθηκαν με κεφάλαια από την Ιαπωνία. Ωστόσο, αυτή η συνθήκη προκάλεσε μεγάλες αντιπαραθέσεις. Πολλοί Κορεάτες πιστεύουν ότι τα 800 εκατομμύρια δολάρια είναι πολύ λίγα σε σύγκριση με τα δεινά που υπέστη ο λαός. Επιπλέον, η Ιαπωνία δεν ζήτησε επίσημα συγγνώμη, απλώς εξέφρασε βαθιά λύπη. Ο πρόεδρος Παρκ Τσουνγκ-χι, ο οποίος υπέγραψε τη συνθήκη, δέχθηκε κριτική για την πώληση της ιστορίας. Διαδηλώσεις ξέσπασαν στη Σεούλ και πολλοί χαρακτήρισαν αυτή τη συνθήκη ως προσβολή.
Το ζήτημα των γυναικών ανακούφισης και της καταναγκαστικής εργασίας δεν επιλύθηκε σαφώς, αφήνοντας μια ιστορική πληγή να αιμορραγεί. Εν τω μεταξύ, η Ιαπωνία σκέφτεται διαφορετικά. Πιστεύουν ότι η συνθήκη του 1965 έκλεισε όλες τις αξιώσεις αποζημίωσης. Αυτή η άποψη δημιουργεί μια μεγάλη διαφορά. Η Νότια Κορέα θέλει η Ιαπωνία να αναγνωρίσει την ηθική ευθύνη, ενώ η Ιαπωνία τονίζει ότι οι υποχρεώσεις έχουν εκπληρωθεί. Και η ιστορία αρχίζει από εδώ. Ένα από τα πιο καυτά ζητήματα στις σύγχρονες σχέσεις Κορέας-Ιαπωνίας είναι η διαμάχη για το νησί Ντοκντό, γνωστό ως Τακεσίμα στην Ιαπωνία. Αυτό είναι ένα μικρό νησί, πλούσιο σε πόρους και πιθανώς με φυσικό αέριο. Η Νότια Κορέα έχει ελέγξει το νησί Ντοκντό από το 1954, έχει χτίσει αστυνομικό τμήμα, φάρο και έχει ακόμη και μερικούς κατοίκους.
Για τους Κορεάτες, αυτό το νησί είναι σύμβολο κυριαρχίας, ειδικά επειδή η Ιαπωνία είχε προηγουμένως καταλάβει τη Νότια Κορέα. Αλλά η Ιαπωνία επίσης διεκδικεί κυριαρχία, αποκαλώντας το νησί Τακεσίμα. Τοποθετούν το νησί σε χάρτες και σχολικά βιβλία, προκαλώντας οργή στη Νότια Κορέα. Το 2005, η επαρχία Σιμάνε της Ιαπωνίας κήρυξε την ημέρα Τακεσίμα, προκαλώντας χιλιάδες Κορεάτες να διαδηλώσουν. Έτσι, κάθε φορά που η Ιαπωνία αναφέρει το Τακεσίμα σε διπλωματικές ή εκπαιδευτικές αναφορές, η Νότια Κορέα αντιδρά άμεσα, από την ανάκληση πρέσβεων μέχρι την οργάνωση εκδηλώσεων επιβεβαίωσης της κυριαρχίας.
Το 2012, ο πρόεδρος της Νότιας Κορέας επισκέφθηκε το νησί Ντοκντό. Ήταν η πρώτη φορά που ένας πρόεδρος της Νότιας Κορέας έκανε κάτι τέτοιο, προκαλώντας την οργή της Ιαπωνίας και την ανάκληση του πρέσβη. Αλλά αυτά είναι μόνο τα επιφανειακά ζητήματα του παρόντος. Στο παρελθόν υπάρχουν πάρα πολλά ζητήματα που παραμένουν άλυτα μετά από δεκαετίες. Και ένα από τα πιο ευαίσθητα ζητήματα είναι η μοίρα των γυναικών ανακούφισης. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες από την κορεατική χερσόνησο αναγκάστηκαν να υπηρετήσουν τον ιαπωνικό στρατό, υποφέροντας από ανείπωτους πόνους. Μετά τον πόλεμο, πολλές θύματα ζούσαν σιωπηλά λόγω ντροπής. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν οι φωνές άρχισαν να δυναμώνουν.
Το 1993, η Ιαπωνία εξέδωσε τη δήλωση Κόνο, αναγνωρίζοντας ότι ο ιαπωνικός στρατός εμπλέκεται στην καταναγκαστική εργασία και εκφράζοντας συγγνώμη και λύπη. Αλλά πολλοί Κορεάτες πιστεύουν ότι η συγγνώμη δεν είναι αρκετά ειλικρινής, καθώς η Ιαπωνία δεν αναγνωρίζει νομική ευθύνη. Αργότερα, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία κατέληξαν σε συμφωνία για τις γυναίκες ανακούφισης. Η Ιαπωνία συμφώνησε να αποζημιώσει 1 δισεκατομμύριο γιεν, περίπου 8,3 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, για τη δημιουργία ταμείου υποστήριξης των θυμάτων και ο πρωθυπουργός Άμπε Σίνζο εξέφρασε ειλικρινή συγγνώμη. Αλλά αυτή η συμφωνία προκάλεσε αντιπαραθέσεις. Πολλές θύματα και Κορεάτες διαμαρτυρήθηκαν γιατί δεν τους ζητήθηκε η γνώμη και η Ιαπωνία τόνισε ότι αυτό δεν είναι νομική αποζημίωση.
Το 2018, ο πρόεδρος της Νότιας Κορέας Μουν Τζε-ιν ανακοίνωσε την κατάργηση αυτού του ταμείου, επιδεινώνοντας τις σχέσεις. Αυτό το ζήτημα δεν είναι μόνο θέμα χρημάτων, αλλά και αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης. Διότι η Νότια Κορέα δεν είναι επίσης φτωχή. Κάθε φορά που η Ιαπωνία έχει μια ιστορία που ξυπνά τον πόνο του πολέμου, όπως οι πολιτικοί που επισκέπτονται το ναό Γιασούκουνι, όπου τιμώνται οι εγκληματίες πολέμου, οι Κορεάτες αισθάνονται προσβεβλημένοι. Αυτό είναι ένας από τους λόγους που η ένταση παραμένει. Μια άλλη ιστορία που συνεχίζεται είναι το ζήτημα της καταναγκαστικής εργασίας.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, εκατομμύρια άνθρωποι στην κορεατική χερσόνησο αναγκάστηκαν να εργαστούν σε ορυχεία, εργοστάσια και εργοτάξια στην Ιαπωνία και στην πατρίδα τους υπό εξαιρετικά σκληρές συνθήκες. Το 2018, το ανώτατο δικαστήριο της Νότιας Κορέας εξέδωσε μια ιστορική απόφαση απαιτώντας από ιαπωνικές εταιρείες όπως η Mitsubishi και η Nip Steel να αποζημιώσουν τους επιζώντες θύματα. Η Ιαπωνία αντέτεινε ότι οι συνθήκες του παρελθόντος έχουν επιλύσει όλες τις αξιώσεις. Όταν η Νότια Κορέα κατάσχεσε περιουσίες ιαπωνικών εταιρειών για να εκτελέσει την απόφαση, οι σχέσεις ξαναβρέθηκαν σε κρίση. Αλλά, ό,τι και να λέμε, παρά τις πολλές αντιφάσεις, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία παραμένουν σημαντικοί οικονομικοί εταίροι.
Από τη δεκαετία του 1960, η Ιαπωνία επένδυσε αρκετά στη Νότια Κορέα, βοηθώντας στην ανάπτυξη των τομέων χάλυβα, αυτοκινήτων και ηλεκτρονικών. Σήμερα, το διμερές εμπόριο φτάνει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο. Υπάρχουν εκατομμύρια Κορεάτες που επισκέπτονται την Ιαπωνία και επίσης εκατομμύρια Ιάπωνες που έρχονται στη Νότια Κορέα. Το 2024, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία θα διοργανώσουν πολλές εκδηλώσεις για την 60ή επέτειο της συνθήκης του 1965, όπως κοινές πολιτιστικές εκθέσεις και ανταλλαγές φοιτητών. Αλλά οι επετείοι είναι επετείοι, ενώ οι ιστορικές μνήμες παραμένουν ζωντανές. Ζωντανές σε ταινίες, ειδικά σε ταινίες που έχουν γυριστεί από Κορεάτες για την περίοδο που υπέστησαν καταναγκαστική εργασία από την Ιαπωνία. Έτσι, κάθε φορά που κάποιος Ιάπωνας πολιτικός επισκέπτεται το Γιασούκουνι ή αναφέρει την ιστορία του Τακεσίμα, η ένταση εκρήγνυται ξανά.
Έτσι είναι η Νότια Κορέα, αλλά πώς σκέφτεται η Βόρεια Κορέα για την Ιαπωνία;
Εάν η Νότια Κορέα έχει βαθιές ιστορικές αντιφάσεις, η Βόρεια Κορέα είναι ακόμα πιο περίπλοκη με τον συνδυασμό της μνήμης της κατοχής, της ιδεολογίας και της σύγχρονης πολιτικής. Η Βόρεια Κορέα υπήρξε επίσης υπό κατοχή από την Ιαπωνία από το 1910 έως το 1945, όπως και η Νότια Κορέα, καθώς τότε ήταν μια ενωμένη χώρα. Πολλοί ηγέτες της Βόρειας Κορέας, όπως ο πρόεδρος Κιμ Ιλ-σονγκ, ήταν αντάρτες κατά της Ιαπωνίας στη Μαντζουρία. Στη συνέχεια, η Βόρεια Κορέα ανέπτυξε μια υποκειμενική ιδεολογία, τονίζοντας την εθνική υπερηφάνεια και την αντίσταση στον ιμπεριαλισμό. Η Ιαπωνία θεωρείται ιστορικός εχθρός και η ιστορία των εγκλημάτων της Ιαπωνίας εισάγεται στην προπαγανδιστική εκπαίδευση.
Για παράδειγμα, τα μουσεία στην Πιονγιάνγκ εκθέτουν εικόνες από καταναγκαστική εργασία και γυναίκες ανακούφισης για να προκαλέσουν μίσος. Σε αντίθεση με τη Νότια Κορέα, η Βόρεια Κορέα δεν έχει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την Ιαπωνία. Το 2002, ο ηγέτης Κιμ Γιονγκ-ιλ και ο τότε πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Τζουνίτσιρο Κοϊζούμι, συναντήθηκαν στην Πιονγιάνγκ και υπέγραψαν τη δήλωση της Πιονγιάνγκ, υποσχόμενοι να εξομαλύνουν τις σχέσεις. Η Ιαπωνία συμφώνησε να αποζημιώσει οικονομικά με αντάλλαγμα τη Βόρεια Κορέα να ζητήσει συγγνώμη για την απαγωγή Ιαπώνων πολιτών τη δεκαετία του 1970-1980. Η Βόρεια Κορέα παραδέχθηκε ότι είχε απαγάγει 13 Ιάπωνες για να τους εκπαιδεύσει ως κατασκόπους, αλλά η Ιαπωνία πιστεύει ότι ο πραγματικός αριθμός είναι υψηλότερος. Αυτό το ζήτημα εξακολουθεί να προκαλεί οργή στους Ιάπωνες και οι διαπραγματεύσεις έχουν σταματήσει.
Η Βόρεια Κορέα θεωρεί επίσης την Ιαπωνία σύμμαχο της ιμπεριαλιστικής Αμερικής, ειδικά επειδή η Ιαπωνία υποστήριξε τη Νότια Κορέα και τις ΗΠΑ σε ζητήματα ασφάλειας. Οι δοκιμές πυραύλων της Βόρειας Κορέας, όταν οι πύραυλοι περνούν από τον εναέριο χώρο της Ιαπωνίας, πάντα επιδεινώνουν τις σχέσεις των δύο χωρών. Η Ιαπωνία συνήθως απαντά επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις και συμμετέχοντας σε συμμαχίες με τις ΗΠΑ και τη Νότια Κορέα για να περιορίσει τη Βόρεια Κορέα. Στον πολιτισμό της Βόρειας Κορέας, η Ιαπωνία συχνά απεικονίζεται ως εισβολέας σε ταινίες, βιβλία και παραδοσιακά τραγούδια. Σήμερα, η Βόρεια Κορέα διατηρεί εχθρική στάση απέναντι στην Ιαπωνία, αλλά θέλει επίσης η Ιαπωνία να αποζημιώσει για την περίοδο της κατοχής ως μια οικονομική πηγή.
Ωστόσο, λόγω του ζητήματος των πυρηνικών και των απαγωγών, οι σχέσεις παραμένουν παγωμένες. Συμπερασματικά, ο λόγος που η Νότια Κορέα μισεί την Ιαπωνία προέρχεται από την περίοδο κατοχής 1910-1945 με πληγές όπως οι γυναίκες ανακούφισης, η καταναγκαστική εργασία και η διαμάχη για το νησί Ντοκντό. Η Βόρεια Κορέα μοιράζεται αυτή τη θλιβερή μνήμη, αλλά οι αντιφάσεις τους με την Ιαπωνία έχουν περισσότερο ιδεολογικό και πολιτικό χρώμα. Παρ' όλα αυτά, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία προσπαθούν να συμφιλιωθούν με συναντήσεις κορυφής και οικονομική συνεργασία. Αλλά κάθε φορά που η ιστορία επανέρχεται μέσω σχολικών βιβλίων, μέσω του ναού Γιασούκουνι ή μέσω δικαστικών αποφάσεων, η ένταση εκρήγνυται ξανά.