Οι διαφωνίες που προκύπτουν από τους νέους κανονισμούς κοινωνικής ασφάλισης αφορούν όχι μόνο την προσαρμογή βραχυπρόθεσμων συμφερόντων, αλλά αποκαλύπτουν επίσης τις πολλαπλές δομικές αντιφάσεις που αντιμετωπίζει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας μας κατά τη διάρκεια της μεταρρύθμισης. Αυτά τα βαθύτερα προβλήματα, αν δεν επιλυθούν, θα δυσκολέψουν την πραγματική αύξηση της εμπιστοσύνης και της αίσθησης ασφάλειας του κοινού στο σύστημα, ακόμη και αν η υποχρεωτική καταβολή εισφορών επιβληθεί.
Η αποσύνδεση της βάσης υπολογισμού εισφορών από το πραγματικό εισόδημα είναι η κύρια αντίφαση. Αυτή τη στιγμή, η βάση υπολογισμού των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης καθορίζεται με βάση τον "μέσο μισθό της κοινωνίας" (σε πολλές περιοχές το 2025 θα ξεπεράσει τις 7000 γιουάν), αλλά ο πραγματικός μεσαίος μισθός στις ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι γενικά χαμηλότερος από αυτόν των κρατικών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι με μισθό 3000 γιουάν να πρέπει να καταβάλουν εισφορές με βάση 5000 γιουάν. Αυτός ο σχεδιασμός προέρχεται από ιστορικές εξελίξεις — το τρέχον υψηλό ποσοστό εισφορών κοινωνικής ασφάλισης είναι εν μέρει για να καλύψει το "ιστορικό χρέος" που προήλθε από την έλλειψη αποθεματικών για συντάξεις κατά τη διάρκεια των μεταρρυθμίσεων των κρατικών επιχειρήσεων, και στην ουσία είναι μια διαγενεακή μεταφορά από "νέους εργαζόμενους σε ηλικιωμένους εργαζόμενους". Ωστόσο, για τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος, αυτή η "φουσκωμένη" βάση υπολογισμού εισφορών επιτείνει άμεσα την πίεση στη ζωή τους, καθώς οι ευέλικτοι εργαζόμενοι στη Σαγκάη μπορεί να καταβάλουν 2266 γιουάν κοινωνικής ασφάλισης, που μπορεί να αντιπροσωπεύει πάνω από το 40% του εισοδήματός τους.
Η κατακερματισμένη δομή του συστήματος και το χαμηλό επίπεδο συντονισμού περιορίζουν την αποτελεσματικότητα της προστασίας. Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας μας έχει μακροχρόνια προβλήματα όπως ο διαχωρισμός μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, περιφερειακός διαχωρισμός και επαγγελματικός διαχωρισμός, με το ποσοστό αντικατάστασης συντάξεων να κυμαίνεται από το 80% για τους υπαλλήλους δημόσιων υπηρεσιών στο 45% για τους εργαζόμενους σε επιχειρήσεις και μόλις 5% για τους αγροτικούς κατοίκους, με σημαντική διαφορά. Παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει βήματα προς την ενοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης σε εθνικό επίπεδο, η ιατρική ασφάλιση εξακολουθεί να βασίζεται κυρίως σε τοπικό επίπεδο, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη συνέχιση της κοινωνικής ασφάλισης για τους εργαζόμενους που μετακινούνται μεταξύ περιοχών. Αυτή η κατακερματισμένη δομή όχι μόνο αποδυναμώνει τη λειτουργία αλληλοβοήθειας, αλλά μειώνει επίσης την εμπειρία συμμετοχής — το πιλοτικό πρόγραμμα "ασφάλισης επαγγελματικών ατυχημάτων" σε Μπανγκμπού και Χουχότ (μηνιαία καταβολή 45 γιουάν για κάλυψη 600.000) είναι δημοφιλές μεταξύ των εργαζομένων σε νέες μορφές εργασίας, αλλά η εθνική προώθηση είναι αργή.
Η καθυστέρηση της ρυθμιστικής ικανότητας πίσω από την καινοτομία των μορφών απασχόλησης δημιουργεί προβλήματα στην εκτέλεση. Στην πλατφόρμα οικονομίας, οι επιχειρήσεις συχνά καταχωρούν τους εργαζόμενους ως "ατομικούς επιχειρηματίες" για να αποφύγουν τις υποχρεώσεις κοινωνικής ασφάλισης. Μοντέλα όπως η εργασία μέσω γραφείων προσωρινής απασχόλησης και η προσωρινή εργασία αυξάνουν επίσης την πολυπλοκότητα της συμμετοχής. Μια πλατφόρμα διανομής τροφίμων το 2024 κρίθηκε παράνομη επειδή κατέγραψε τους διανομείς ως ατομικούς επιχειρηματίες και υποχρεώθηκε να καταβάλει μεγάλα ποσά, αλλά η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για τέτοιες περιπτώσεις είναι δύσκολη. Επιπλέον, το σύστημα πιστοποίησης κοινωνικής ασφάλισης δεν έχει ολοκληρώσει τη σύνδεση με τα δεδομένα φορολογίας και τραπεζών, με αποτέλεσμα χαμηλή αποδοτικότητα στη διασύνδεση μεταξύ τμημάτων, ενώ οι μέθοδοι αποφυγής όπως οι "συμβάσεις σκιών" των επιχειρήσεων ανανεώνονται συνεχώς.
Η έλλειψη διαφάνειας στις πολιτικές μειώνει την εμπιστοσύνη του κοινού. Κρίσιμες πληροφορίες όπως η επένδυση και η λειτουργία του ταμείου κοινωνικής ασφάλισης, οι κανόνες αποζημίωσης της ιατρικής ασφάλισης και οι ρυθμίσεις για την καταβολή συντάξεων δεν αποκαλύπτονται με σαφήνεια, γεγονός που οδηγεί σε ευρεία ανησυχία σχετικά με το "πού πηγαίνουν τα χρήματα που καταβάλλουμε". Η καταγγελία της κυρίας Γουάνγκ από την Τσανγκσά είναι χαρακτηριστική: "Πληρώνουμε κοινωνική ασφάλιση όλη μας τη ζωή, και στο τέλος δεν μπορούμε να δούμε ούτε έναν καθαρό λογαριασμό!" Η εξερεύνηση του πιλοτικού προγράμματος "μπλοκ αλυσίδας κοινωνικής ασφάλισης" στην Υιουάν (οι συμμετέχοντες μπορούν να σαρώσουν για να δουν τη ροή των χρημάτων) δείχνει ότι η αύξηση της διαφάνειας είναι ένας σημαντικός τρόπος για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.
Η επίλυση των τρεχουσών αντιφάσεων απαιτεί να ξεπεραστεί η απλή σκέψη "ή αυτό ή εκείνο", διατηρώντας ταυτόχρονα την υποχρεωτικότητα της κοινωνικής ασφάλισης και επιτυγχάνοντας την ισορροπία μεταξύ αυστηρών κατώτατων ορίων και ευέλικτης προσαρμογής μέσω καινοτομίας στο σύστημα. Οι πρακτικές τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό δείχνουν ότι οι παρακάτω τομείς μεταρρύθμισης είναι ιδιαίτερα επείγοντες. Ένα διαφοροποιημένο σύστημα πληρωμών είναι το κλειδί για την ανακούφιση της πίεσης στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Μπορεί να αντληθεί από διεθνείς εμπειρίες (όπως η κλιμακωτή τιμολόγηση για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις στη Γερμανία), καθορίζοντας διαφοροποιημένες βάσεις και συντελεστές πληρωμών ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης και τα χαρακτηριστικά του κλάδου. Η τριετής μεταβατική περίοδος του Σεντζέν (πρώτο έτος με πληρωμή βάσει 80% της βάσης) και η επιδότηση κοινωνικής ασφάλισης για μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις στην Χανγκζού (μείωση 20% του συντελεστή) αποδεικνύουν ότι οι πολιτικές ανακούφισης μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη συμμόρφωση. Πιο θεμελιωδώς, η προώθηση της μεταφοράς κρατικού κεφαλαίου στο ταμείο κοινωνικής ασφάλισης (12 τρισεκατομμύρια γιουάν έχουν ήδη μεταφερθεί το 2023) μειώνει τον τρέχοντα συντελεστή πληρωμών, ελαφρύνοντας την επιβάρυνση των επιχειρήσεων από την πηγή.
Η καινοτομία στην ασφάλιση των ευέλικτα απασχολούμενων πρέπει να ξεπεράσει τα παραδοσιακά πλαίσια. Για τους 200 εκατομμύρια ευέλικτα απασχολούμενους, θα πρέπει να σχεδιαστούν προγράμματα ασφάλισης με "χαμηλό κατώφλι, μετα transferable και πολλαπλά επίπεδα": η βάση πληρωμών μπορεί να επιλεγεί ελεύθερα μεταξύ 60%-300% του μέσου μισθού της κοινωνίας; να καθοριστεί ανώτατο όριο μηνιαίας πληρωμής (π.χ. όχι πάνω από το 20% του εισοδήματος); να επιτραπεί η διακοπή και η αναδρομική πληρωμή; να προωθηθεί το μοντέλο "χωριστής ασφάλισης εργατικών ατυχημάτων". Η "επιχορήγηση ευέλικτης ασφάλισης" που δοκιμάστηκε από την Meituan σε Τσιουάν και Ναντόνγκ αξίζει να επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά πρέπει να προληφθεί η μεταφορά του κόστους από τις επιχειρήσεις στους εργαζόμενους.
Η αύξηση της διαφάνειας του συστήματος και της απόδοσης είναι απαραίτητη για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Να δημοσιεύονται τακτικά εκθέσεις για τα έσοδα και έξοδα του ταμείου κοινωνικής ασφάλισης, τη λειτουργία των επενδύσεων και τις εκθέσεις ισολογισμού; να εξερευνηθεί η σύνδεση της "ονόμαστικής απόδοσης" των ατομικών λογαριασμών με τον ΔΤΚ ή τον ρυθμό αύξησης των μισθών; να δοκιμαστεί η "κοινωνική ασφάλιση μέσω blockchain" για να επιτευχθεί η ιχνηλασιμότητα των ροών χρημάτων. Η εμπειρία του συστήματος υποχρεωτικής αποταμίευσης του Χονγκ Κονγκ (διαφάνεια στους ατομικούς λογαριασμούς, ετήσια απόδοση περίπου 4%) δείχνει ότι η οπτικοποίηση των αποδόσεων μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την προθυμία πληρωμής.
Η εθνική συντονισμένη και η ενοποίηση του συστήματος είναι η μακροπρόθεσμη κατεύθυνση. Να επιταχυνθεί η διαδικασία εθνικού συντονισμού της ασφάλισης γήρατος, σταδιακά να ενοποιηθούν οι αναλογίες πληρωμών και οι μέθοδοι υπολογισμού παροχών; να συγχωνευθούν οι ατομικοί λογαριασμοί της ιατρικής ασφάλισης των αστικών και αγροτικών κατοίκων με τους ατομικούς λογαριασμούς της ιατρικής ασφάλισης των εργαζομένων, να δημιουργηθεί ένα διπλό σύστημα "βασικής ιατρικής ασφάλισης + συμπληρωματικής ιατρικής ασφάλισης"; να εξερευνηθεί η "κάρτα κοινωνικής ασφάλισης" για να επιτευχθεί η απρόσκοπτη μεταφορά μεταξύ περιοχών. Αυτή η ενοποίηση μπορεί όχι μόνο να ενισχύσει την ικανότητα αλληλεγγύης του ταμείου, αλλά και να μειώσει το κόστος διαχείρισης (η τρέχουσα αναλογία ατόμων που διαχειρίζονται την κοινωνική ασφάλιση είναι μόλις το 1/3 από εκείνη των ανεπτυγμένων χωρών).
Η ενίσχυση της εποπτείας και της συμβατότητας των κινήτρων είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της εφαρμογής των πολιτικών. Να δημιουργηθεί ένα εθνικά ενιαίο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, με κοινή χρήση δεδομένων με τις φορολογικές και ρυθμιστικές αρχές της αγοράς; να παρέχονται κίνητρα όπως φορολογικές ελαφρύνσεις και διευκολύνσεις χρηματοδότησης σε συμμορφούμενες επιχειρήσεις; να ενταθούν οι ποινές για τις κακόβουλες επιχειρήσεις που αποφεύγουν τις υποχρεώσεις (π.χ. να περιληφθούν σε καταλόγους ανυπακοής, περιορισμός συμμετοχής σε διαγωνισμούς κ.λπ.). Ταυτόχρονα, να απλοποιηθούν οι διαδικασίες ασφάλισης, να προωθηθούν οι λειτουργίες αναζήτησης και πληρωμής της "ηλεκτρονικής κάρτας κοινωνικής ασφάλισης", μειώνοντας το κόστος λειτουργίας του συστήματος.
Η διαμάχη που προκλήθηκε από τους νέους κανονισμούς κοινωνικής ασφάλισης είναι στην ουσία ένας εθνικός διάλογος για την αναδόμηση της κοινωνικής σύμβασης. Η λογική της υποχρεωτικής πληρωμής δεν αμφισβητείται — η κοινωνική ασφάλιση είναι η κατώτατη προστασία που παρέχει το κράτος για τους πολίτες απέναντι στους κινδύνους επιβίωσης και δεν θα πρέπει να γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Η ερμηνεία της προεδρεύουσας του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Τσεν Γιφάνγκ, είναι καίρια: "Αυτός ο κανόνας είναι ευνοϊκός για τη διατήρηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, προστατεύει ουσιαστικά τα βασικά δικαιώματα των πολιτών στην κοινωνική ασφάλιση και διασκορπίζει αποτελεσματικά τους κινδύνους απασχόλησης για τους εργοδότες, ανταγωνιζόμενος ενεργά το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού." Ωστόσο, όταν ορισμένοι εργαζόμενοι προτιμούν να θυσιάσουν την μακροπρόθεσμη προστασία για την άμεση επιβίωση, και όταν οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις βρίσκονται σε κρίση επιβίωσης λόγω του κόστους συμμόρφωσης, η απλή έμφαση στην "νομική αυστηρότητα" μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα.
Η θεμελιώδης λύση βρίσκεται στην οικοδόμηση μιας πιο περιεκτικής κοινωνικής σύμβασης, δημιουργώντας έναν συνεργατικό μηχανισμό που θα μοιράζεται τις ευθύνες μεταξύ κυβέρνησης, επιχειρήσεων και ατόμων. Η κυβέρνηση πρέπει να αναλάβει περισσότερα ιστορικά κόστη μετασχηματισμού μέσω της μεταφοράς κρατικών κεφαλαίων και δημοσιονομικών επιδοτήσεων, αντί να μεταφέρει όλη την πίεση στις σύγχρονες επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους; οι επιχειρήσεις πρέπει να κατανοήσουν ότι η συμμόρφωση με την ασφάλιση δεν είναι μόνο νομική υποχρέωση, αλλά και λογική επιλογή για την προσέλκυση ταλέντων και τη διασπορά κινδύνων; οι εργαζόμενοι πρέπει να ξεπεράσουν τη βραχυπρόθεσμη σκέψη "το μετρητό είναι βασιλιάς" και να κατανοήσουν ότι η κοινωνική ασφάλιση είναι "η ανταλλαγή χιλίων γιουάν σήμερα για δέκα χιλιάδες γιουάν στο μέλλον".
Η ζωτικότητα του συστήματος έγκειται στην τέχνη της ισορροπίας. Η σταθερότητα του γερμανικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (ισοκατανομή των συντελεστών), οι κλιμακωτές ελαφρύνσεις για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις στη Γαλλία και τα κατώτατα όρια πληρωμών που έχουν καθοριστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι η επιτυχής κοινωνική ασφάλιση απαιτεί να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ αρχών και ευελιξίας. Οι μεταρρυθμίσεις της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο καμπής, και μόνο μέσω της μετριασμένης μείωσης των συντελεστών, της ουσιαστικής επέκτασης της κάλυψης, της αύξησης της διαφάνειας του συστήματος και της βελτιστοποίησης της αποδοτικότητας της διαχείρισης, μπορεί η κοινωνική ασφάλιση να μετατραπεί από "βάρος" σε "πανοπλία" που αξίζει να εμπιστευτεί, πραγματικά να γίνει το "ασφαλές αίμα" που κυκλοφορεί σε κάθε κύκλο ζωής του ανθρώπου.
Το μέλλον του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θα πρέπει να είναι τόσο δίχτυ ασφαλείας όσο και επιταχυντής — ικανό να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες και την μελλοντική αξιοπρέπεια δισεκατομμυρίων απλών ανθρώπων, χωρίς να γίνει ένα βαρύ δεσμά για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Αυτό απαιτεί από τους πολιτικούς σχεδιαστές να αναγνωρίσουν τις ανησυχίες εκείνων που κρατούν μειωμένα μισθολόγια και τα ελλείμματα στα βιβλία των μικρών καταστημάτων, ενσωματώνοντας περισσότερη ανθρωπιστική φροντίδα και οικονομική λογική στο σχεδιασμό του συστήματος. Όταν οι εργαζόμενοι μπορούν να δουν καθαρά τη σύνδεση μεταξύ των σημερινών πληρωμών και των μελλοντικών αποδόσεων, όταν το κόστος συμμόρφωσης των επιχειρήσεων ευθυγραμμίζεται με τα οφέλη, και όταν η ευθύνη της κυβέρνησης και η ζωντάνια της αγοράς αλληλοσυμπληρώνονται, η κοινωνική ασφάλιση μπορεί πραγματικά να εκπληρώσει την αρχική αποστολή της "ευημερίας του λαού".