“Αφήστε τον εαυτό σας” δεν σημαίνει να εγκαταλείψετε την προσπάθεια, να αποφύγετε τις ευθύνες, ούτε να παραδοθείτε ή να ικανοποιήσετε τις επιθυμίες σας, αλλά είναι μια βαθιά ψυχολογική σοφία και φιλοσοφία ζωής. Σημαίνει να σταματήσετε την ατελείωτη κριτική προς τον εαυτό σας, να αποδεχθείτε την ατέλεια σας, να επιτρέψετε στον εαυτό σας να κάνει λάθη, να νιώθει κουρασμένος, λυπημένος, ακόμη και να αποτυγχάνει. Είναι η απελευθέρωση από το μοντέλο της “αυτοεπίθεσης” και η υιοθέτηση μιας πιο συμπονετικής, σοφής και βιώσιμης προσέγγισης προς τον εαυτό σας. Όπως προτείνει η ψυχολόγος Κριστίν Νεφ (Kristin Neff) στη θεωρία της “αυτοφροντίδας” (Self-Compassion), η πραγματική δύναμη δεν προέρχεται από αυστηρές αυτοτιμωρίες, αλλά από την κατανόηση και την τρυφερότητα προς τον εαυτό μας.

Γιατί είναι τόσο σημαντικό να “αφήσετε τον εαυτό σας”; Διότι η μακροχρόνια αυτοκριτική όχι μόνο εξαντλεί την ψυχική μας ενέργεια, αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και μια σειρά από ψυχολογικά προβλήματα. Μας παγιδεύει σε έναν φαύλο κύκλο “δεν κάνω αρκετά καλά”, που ποτέ δεν μας ικανοποιεί, πάντα κυνηγώντας ένα απλησίαστο πρότυπο. Όταν μάθουμε να αφήνουμε τον εαυτό μας, η εσωτερική μας γαλήνη και ελευθερία μπορούν να επιτευχθούν, και μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της ζωής με πιο υγιή κατάσταση, επιτυγχάνοντας βιώσιμη ανάπτυξη.

Αναγνωρίστε τα σήματα: Είστε υπερβολικά αυστηρός με τον εαυτό σας;

Για να “αφήσετε τον εαυτό σας”, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσετε αν βρίσκεστε σε κατάσταση υπερβολικής αυτοκριτικής. Αυτή είναι μια διαδικασία που απαιτεί υψηλή αυτογνωσία. Ακολουθούν μερικά βασικά σήματα που θα σας βοηθήσουν να κρίνετε αν έχετε παγιδευτεί στην αυτοκριτική.

Πρώτον, οι συναισθηματικές αντιδράσεις είναι εξαιρετικά έντονες.

Όταν ολοκληρώνετε μια εργασία, ακόμα και αν η συνολική σας απόδοση είναι καλή, αν υπάρχει ένα μικρό λάθος, δεν μπορείτε να το ξεπεράσετε και νιώθετε εξαιρετικά απογοητευμένος ή ντροπιασμένος. Για παράδειγμα, αν υποβάλατε μια αναφορά στη δουλειά και ο προϊστάμενός σας είπε “γενικά είναι πολύ καλή, απλά χρειάζεται να ελέγξετε ένα δεδομένο”, αλλά εσείς δεν μπορείτε να κοιμηθείτε όλη τη νύχτα, σκεπτόμενοι “γιατί δεν το έλεγξα” ή “μήπως δεν είμαι ικανός”. Αυτή η υπερβολική αντίδραση σε μικρές παραλείψεις είναι τυπική έκφραση αυτοκριτικής. Τα συναισθήματά σας δεν βασίζονται σε αντικειμενικά γεγονότα, αλλά είναι αιχμάλωτα από τον “τελειομανία”, που μεγεθύνει τα αρνητικά αποτελέσματα.

Δεύτερον, ο τρόπος σκέψης τείνει να είναι απόλυτος.

Λέτε συχνά στον εαυτό σας “πρέπει να…” “θα έπρεπε να…” “ποτέ δεν μπορώ…”; Αυτές οι φράσεις “πρέπει” και “θα έπρεπε” είναι συχνά σημάδια γλώσσας αυτοκριτικής. Κρύβουν έναν μηχανισμό σκέψης που είναι είτε άσπρο είτε μαύρο: είτε τέλειο, είτε απόλυτη αποτυχία; είτε όλα, είτε τίποτα. Για παράδειγμα, “πρέπει να ξυπνάω κάθε μέρα στις έξι για να τρέχω, αλλιώς είμαι τεμπέλης” “θα έπρεπε να συμπεριφέρομαι σωστά σε όλες τις περιστάσεις, αλλιώς είναι κοινωνική αποτυχία”. Αυτή η απόλυτη σκέψη σας στερεί την ευελιξία ως άνθρωπος, προκαλώντας έντονη αυτοαπόρριψη όταν δεν πληροίτε τα πρότυπα.

Τρίτον, η συμπεριφορά σας δείχνει καταναγκαστικότητα.

Ανακαλύπτετε ότι ελέγχετε συνεχώς τη δουλειά σας, ακόμα και αν έχετε επιβεβαιώσει ότι είναι σωστή, δεν μπορείτε να αντισταθείτε να την κοιτάξετε ξανά; Ή μήπως καθυστερείτε να ξεκινήσετε μια εργασία από φόβο μήπως κάνετε λάθος; Αυτά είναι όλα εκφράσεις αυτοκριτικής σε συμπεριφορικό επίπεδο. Βαθιά μέσα σας φοβάστε την αποτυχία, φοβάστε την κριτική, γι' αυτό χρησιμοποιείτε υπερβολική προετοιμασία ή αποφυγή για να αντιμετωπίσετε το άγχος. Το αποτέλεσμα είναι ότι η αποδοτικότητά σας μειώνεται, καθώς η ενέργειά σας καταναλώνεται σε άσκοπες εσωτερικές συγκρούσεις.

Τέταρτον, είναι δύσκολο να απολαύσετε τα επιτεύγματα.

Ακόμα και αν έχετε επιτύχει καλά αποτελέσματα, είναι δύσκολο να νιώσετε πραγματική χαρά. Μπορεί να σκέφτεστε: “δεν είναι τίποτα σπουδαίο, οι άλλοι τα κάνουν καλύτερα” “αυτό είναι απλώς καλή τύχη, την επόμενη φορά δεν θα μπορώ να το επαναλάβω”. Πάντα εστιάζετε στο “δεν είναι αρκετά καλό” και αγνοείτε την πρόοδο που έχετε ήδη επιτύχει. Αυτή η “αδυναμία επιτευγμάτων” σας κρατά πάντα σε κατάσταση καταδίωξης, αδυνατώντας να βιώσετε ικανοποίηση και ευτυχία.

Πέμπτον, οι διαπροσωπικές σχέσεις επηρεάζονται.

Η αυτοκριτική δεν επηρεάζει μόνο εσάς, αλλά και τους άλλους. Μπορεί να έχετε υψηλές απαιτήσεις από τους γύρω σας λόγω των δικών σας υψηλών προτύπων, προκαλώντας ένταση στις σχέσεις. Ή μπορεί να φοβάστε να αποκαλύψετε αδυναμίες στις διαπροσωπικές σας σχέσεις, γι' αυτό φαίνεστε επιφυλακτικοί, μη φυσικοί, ή ακόμα και αποφεύγετε τις κοινωνικές επαφές. Η κριτική φωνή μέσα σας σας κάνει να είστε υπερασπιστικοί κατά την αλληλεπίδραση με άλλους, δυσκολεύοντας την οικοδόμηση ειλικρινών συνδέσεων.

Αν αναγνωρίζετε πολλά από τα παραπάνω, πιθανότατα βιώνετε υπερβολική αυτοκριτική. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι αυτό δεν είναι λάθος σας, αλλά αποτέλεσμα της κοινωνικής κουλτούρας, των εμπειριών ανάπτυξης και των εσωτερικών πεποιθήσεων. Η αναγνώριση αυτού είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή.

Ανάλυση ριζών: Γιατί είναι δύσκολο να αφήσουμε τον εαυτό μας;

Κατανοώντας τις εκφράσεις της “υπερβολικής αυτοκριτικής”, πρέπει επίσης να ρωτήσουμε: Γιατί είναι τόσο δύσκολο να αφήσουμε τον εαυτό μας; Η δημιουργία αυτού του ψυχολογικού μοντέλου έχει συχνά βαθιές ρίζες.

Πρώτον, η επιρροή της κοινωνικής κουλτούρας είναι βαθιά ριζωμένη. Ζούμε σε μια εποχή που προάγει την “πάλη” και την “επιτυχία”. Τα μέσα ενημέρωσης, το εκπαιδευτικό σύστημα και η κουλτούρα του εργασιακού χώρου μεταδίδουν ένα μήνυμα: μόνο με συνεχή προσπάθεια και υπέρβαση του εαυτού μας μπορούμε να αποκτήσουμε αξία και αναγνώριση. Αυτό το περιβάλλον μπορεί να γεννήσει μια νοοτροπία “απόδοσης” - η αξία ενός ατόμου μετράται αποκλειστικά από τα επιτεύγματά του. Σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε “ατέλεια” μπορεί να θεωρηθεί “αποτυχία”, προκαλώντας αυτοκριτική.

Δεύτερον, οι εμπειρίες ανάπτυξης διαμορφώνουν τον εσωτερικό κριτή. Πολλοί άνθρωποι κατά την παιδική τους ηλικία μπορεί να έχουν βιώσει αυστηρή ανατροφή ή γονείς με υψηλές προσδοκίες. Τους ζητήθηκε “να είναι πρώτοι”, “να μην κλαίνε”, “να είναι υπεύθυνοι”. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η εξωτερική κριτική εσωτερικεύεται ως “κριτής” μέσα μας, γίνεται μέρος του εσωτερικού διαλόγου μας. Ακόμα και στην ενηλικίωση, αυτός ο “εσωτερικός κριτής” συνεχίζει να ψιθυρίζει: “δεν είσαι αρκετά καλός” “δεν προσπαθείς αρκετά”.

Επιπλέον, η παγίδα του τελειομανίας. Η τελειομανία δεν είναι η επιδίωξη της αριστείας, αλλά μια παθολογική και μη ρεαλιστική πρότυπη. Οι τελειομανείς φοβούνται την αποτυχία, φοβούνται την αξιολόγηση, γι' αυτό καταβάλλουν υπερβολική προσπάθεια για να αποφύγουν οποιοδήποτε πιθανό λάθος. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι η τελειότητα δεν υπάρχει. Όταν η πραγματικότητα δεν μπορεί ποτέ να φτάσει το ιδανικό πρότυπο, η αυτοκριτική γίνεται η μόνη διέξοδος.

Τέλος, ο φόβος της “ευαλωτότητας”. Το να αφήσετε τον εαυτό σας σημαίνει να αναγνωρίσετε τους περιορισμούς, τα λάθη και τα συναισθήματά σας. Αυτό απαιτεί θάρρος, καθώς ισοδυναμεί με το να δείξετε στον εαυτό σας και στους άλλους την “ευαλωτότητα”. Για πολλούς, η ευαλωτότητα θεωρείται ένδειξη αδυναμίας, κάτι που δεν είναι αποδεκτό. Έτσι, χρησιμοποιούν την αυτοκριτική για να καλύψουν την ευαλωτότητα, προσπαθώντας να αποδείξουν ότι είναι “αρκετά δυνατοί” μέσω της “μεγαλύτερης προσπάθειας”.

Αυτές οι ρίζες αλληλοσυνδέονται, δημιουργώντας ένα πολύπλοκο ψυχολογικό δίκτυο που μας καθιστά δύσκολο να “αφήσουμε τον εαυτό μας”. Αλλά μόνο όταν κατανοήσουμε αυτές τις ρίζες, μπορούμε να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο με μεγαλύτερη στοχοθεσία.

Πρακτικές διαδρομές: Πώς να “αφήσετε τον εαυτό σας” πραγματικά;

Η αναγνώριση του προβλήματος είναι μόνο η αρχή, η πραγματική πρόκληση είναι η δράση. Πώς να μετατρέψετε το “να αφήσετε τον εαυτό σας” από μια ιδέα σε καθημερινή πρακτική; Ακολουθούν μερικές πρακτικές μέθοδοι.

Πρώτον, εξασκηθείτε στην αυτογνωσία, αναγνωρίστε τις κριτικές φωνές. Κάθε φορά που νιώθετε άγχος, απογοήτευση ή αυτοαπόρριψη, σταματήστε και ρωτήστε τον εαυτό σας: “Τι λέω τώρα στον εαυτό μου;” Γράψτε αυτές τις κριτικές σκέψεις, όπως “είμαι πραγματικά άχρηστος” “πώς το κατέστρεψα ξανά”. Εξωτερικεύοντας αυτές τις σκέψεις, θα διαπιστώσετε ότι συχνά υπερβάλλουν και δεν έχουν βάση στην πραγματικότητα. Μπορείτε να προσπαθήσετε να δώσετε ένα όνομα σε αυτόν τον “εσωτερικό κριτή”, όπως “Μικρός Κριτής”, και να του πείτε: “Σ' ευχαριστώ που με ενημέρωσες, αλλά τώρα επιλέγω να μην σε ακούσω.”

Δεύτερον, αντικαταστήστε την αυτοκριτική με αυτοφροντίδα. Όταν κάνετε λάθος ή αντιμετωπίζετε αποτυχίες, προσπαθήστε να φερθείτε στον εαυτό σας όπως θα κάνατε σε έναν καλό φίλο. Ρωτήστε τον εαυτό σας: “Αν ο καλύτερός μου φίλος βρισκόταν σε αυτή την κατάσταση, πώς θα τον παρηγορούσα;” Μπορεί να λέγατε: “Δεν πειράζει, όλοι κάνουν λάθη” “Έχεις προσπαθήσει, ξεκουράσου λίγο.” Στείλτε αυτές τις ζεστές λέξεις στον εαυτό σας. Έρευνες έχουν δείξει ότι η αυτοφροντίδα μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα.

Τρίτον, θέστε ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους. Απαλλαγείτε από τη σκέψη “πρέπει να είναι τέλειο” και θέστε πρότυπα “αρκετά καλά”. Για παράδειγμα, μην απαιτείτε από τον εαυτό σας “να ασκείστε μία ώρα κάθε μέρα”, αλλά “να ασκείστε τρεις φορές την εβδομάδα, για 20 λεπτά κάθε φορά”. Οι μικροί στόχοι είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν και μπορούν να συσσωρεύσουν αίσθηση επιτυχίας, χτίζοντας σταδιακά αυτοπεποίθηση.

Τέταρτον, επιτρέψτε στα συναισθήματα να υπάρχουν, χωρίς να τα καταπιέζετε ή να βυθίζεστε σε αυτά. Όταν νιώθετε θλίψη, θυμό ή κούραση, μην αναγκάζετε τον εαυτό σας να “σηκωθεί”. Μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας: “Είμαι πολύ λυπημένος τώρα, αυτό είναι φυσιολογικό.” Δώστε στον εαυτό σας λίγο χρόνο να νιώσετε τα συναισθήματα, όπως να καθίσετε ήσυχα για λίγο ή να γράψετε σε ημερολόγιο για να εκφράσετε τα συναισθήματά σας. Τα συναισθήματα είναι σαν τον καιρό, έρχονται και φεύγουν, το κλειδί είναι να τα αποδεχτείτε με ανοιχτό μυαλό, αντί να αντισταθείτε σε αυτά.

Πέμπτον, εξασκηθείτε στη διαλογιστική προσοχή. Ο πυρήνας της προσοχής είναι “συνειδητή, μη κριτική εστίαση στο παρόν”. Δαπανήστε 10 λεπτά καθημερινά, εστιάζοντας στην αναπνοή ή τις σωματικές αισθήσεις, όταν εμφανίζονται περιπλανώμενες σκέψεις (ιδίως οι σκέψεις αυτοκριτικής), ήπια επαναφέρετε την προσοχή σας. Αυτή η πρακτική μπορεί να σας βοηθήσει να διατηρήσετε απόσταση από τις σκέψεις, μειώνοντας την ένταση που προκαλείται από τις αρνητικές σκέψεις.

Έκτον, μάθετε να λέτε “όχι”, θέστε υγιή όρια. Μην εξαντλείτε τον εαυτό σας για να ευχαριστήσετε τους άλλους ή να ικανοποιήσετε τις εξωτερικές προσδοκίες. Ξεκαθαρίστε τα όριά σας και απορρίψτε με θάρρος τις παράλογες απαιτήσεις. Θυμηθείτε, η προστασία του χρόνου και της ενέργειάς σας δεν είναι εγωιστική, αλλά είναι αυτοαγάπη.

Έβδομον, γιορτάστε τις μικρές προόδους. Στο τέλος κάθε ημέρας, ανασκοπήστε τα πράγματα που κάνατε καλά, ακόμα και αν είναι πολύ μικρές επιτυχίες, όπως “σήμερα έφαγα στην ώρα μου” “έκφρασα τις σκέψεις μου στους συναδέλφους”. Καταγράψτε αυτές τις στιγμές και ανασκοπήστε τα τακτικά, θα διαπιστώσετε ότι στην πραγματικότητα προχωράτε συνεχώς.

Επίλογος: Η ελευθερία αρχίζει από την εσωτερική καλοσύνη

“Αφήστε τον εαυτό σας” είναι μια επανάσταση προς τα μέσα. Απαιτεί να σπάσουμε τη μακροχρόνια νοοτροπία και να επανακαθορίσουμε τι σημαίνει “καλό” και τι σημαίνει “επιτυχία”. Η πραγματική δύναμη δεν είναι να μην πέφτεις ποτέ, αλλά να μπορείς να σηκώσεις τον εαυτό σου με τρυφερότητα μετά την πτώση; η πραγματική ανάπτυξη δεν είναι να πιέζεις τον εαυτό σου στα όρια, αλλά να προχωράς σταθερά μέσα από την αποδοχή.

Όταν αρχίσετε να αφήνετε τον εαυτό σας, θα διαπιστώσετε ότι η εσωτερική πίεση μειώνεται, η δημιουργικότητα αποκαθίσταται και οι διαπροσωπικές σχέσεις γίνονται πιο αυθεντικές. Δεν είστε πλέον δεσμευμένοι από τις αλυσίδες του “πρέπει να είναι τέλειο”, αλλά έχετε την ελευθερία επιλογής - μπορείτε να επιλέξετε να προσπαθήσετε ή να ξεκουραστείτε; μπορείτε να επιλέξετε να επιδιώξετε ή να αφήσετε.

Αυτό δεν είναι εύκολο, απαιτεί συνεχή πρακτική και υπομονή. Αλλά πιστέψτε ότι κάθε φορά που επιλέγετε να είστε καλός με τον εαυτό σας, φυτεύετε έναν σπόρο ελευθερίας στην καρδιά σας. Κάποια μέρα, θα ριζώσει και θα ανθίσει, επιτρέποντάς σας να βρείτε την ηρεμία και τη δύναμή σας σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο.

Αφήστε τον εαυτό σας, δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή για μια πιο πλούσια ζωή.