Γιατί τα παιδιά μπορεί να γίνουν προτεραιότητα για τη θεραπεία του HIV;

Παρά το γεγονός ότι η αναλογία των παιδιών στον πληθυσμό των ατόμων με HIV είναι χαμηλή, το ειδικό ανοσολογικό τους υπόβαθρο έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον στους επιστήμονες. Σε σύγκριση με τους ενήλικες, το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών βρίσκεται ακόμη σε φάση "εκπαίδευσης", και η ευελιξία και προσαρμοστικότητά του αποτελούν πλεονέκτημα.

Ο καθηγητής Philip Goulder από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης πιστεύει ότι τα παιδιά που ξεκινούν αντιιική θεραπεία νωρίς στη ζωή τους, το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν έχει "εκπαιδευτεί" από τον HIV να γίνει σκλάβος του ιού, διατηρώντας έτσι ισχυρές δυνατότητες απομάκρυνσης. Σε μια μελέτη στη Νότια Αφρική, η ομάδα του Goulder παρακολούθησε εκατοντάδες παιδιά που μολύνθηκαν από HIV μέσω μητρικής μετάδοσης και διαπίστωσε ότι πέντε από αυτά, ακόμη και μετά τη διακοπή της θεραπείας ART για μήνες, δεν είχαν ανιχνεύσιμο ιό στο σώμα τους, με σταθερή κατάσταση υγείας και χωρίς σημάδια υποτροπής.

Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά μπορεί να διαθέτουν ένα φυσικό φράγμα ή μηχανισμό απομάκρυνσης, που μπορεί να μπλοκάρει ή και να εξαλείψει τον ιό πριν αυτό εγκατασταθεί πλήρως. Αυτή η πρώιμη και βαθιά παρέμβαση σε συνδυασμό με τη φυσική ανοσολογική αντίδραση μπορεί να είναι το κλειδί για τη θεραπεία του HIV.

Διδάγματα από περιπτώσεις: Από το "μωρό του Μισισιπή" στο θαύμα της Νότιας Αφρικής

Οι σπάνιες περιπτώσεις "λειτουργικής θεραπείας" που εμφανίστηκαν στα παιδιά προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση στην ιατρική κοινότητα. Η πιο γνωστή είναι η περίπτωση του "μωρού του Μισισιπή" που αναφέρθηκε το 2013. Αυτό το κορίτσι άρχισε να λαμβάνει θεραπεία ART 30 ώρες μετά τη γέννησή της και μετά από 18 μήνες συνεχούς θεραπείας, σταμάτησε τη φαρμακευτική αγωγή, με τον ιό να είναι ανιχνεύσιμος στο σώμα της για πάνω από δύο χρόνια.

Παρά την υποτροπή του ιού σε αυτή την περίπτωση, προκάλεσε παγκόσμια έρευνα για το "παράθυρο πρώιμης θεραπείας". Αμέσως μετά, ένα άλλο παιδί από τη Νότια Αφρική προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση — έλαβε θεραπεία εντός 8 εβδομάδων από τη γέννηση και μετά από 40 εβδομάδες θεραπείας, σταμάτησε τη φαρμακευτική αγωγή, με τον ιό να παραμένει σιωπηλός στο σώμα του για πάνω από 10 χρόνια. Αυτό το παιδί έχει ήδη θεωρηθεί από ορισμένους ερευνητές ως πιθανός υποψήφιος για "φυσική θεραπεία".

Ο καθηγητής Mark Cotton από το Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν εκτιμά ότι παρόμοια παιδιά μπορεί να μην είναι σπάνια μεταξύ των παιδιών με HIV, με εκτιμώμενη αναλογία 10% έως 20%. Αυτό υποδηλώνει ότι αν μπορέσουμε να εντοπίσουμε, να παρακολουθήσουμε και να μελετήσουμε συστηματικά αυτές τις περιπτώσεις παιδιών, ίσως μπορέσουμε να αποκαλύψουμε τους "κρυφούς μηχανισμούς" του ανοσοποιητικού συστήματος για την απομάκρυνση του ιού.

Ποιες είναι οι ιδιαίτερες πτυχές του ανοσοποιητικού συστήματος των παιδιών;

Το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών δεν είναι μια "απλοποιημένη" έκδοση του ενήλικα, αλλά διαθέτει τη δική του μοναδική λογική λειτουργίας. Ιδιαίτερα στην βρεφική και νηπιακή ηλικία, η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος στους παθογόνους μικροοργανισμούς τείνει να είναι πιο ήπια και αναδομητική, παρά επιθετική.

Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Goulder, τα παιδιά φαίνεται να αναγνωρίζουν τον ιό νωρίτερα και να ενεργοποιούν μια "μη θανατηφόρα" ανοσολογική αντίδραση, επιτρέποντας στον ιό να καταστέλλεται συνεχώς στο σώμα χωρίς να προκαλεί εκτεταμένη φλεγμονή. Αυτό το μοντέλο μειώνει την εξάντληση του ανοσοποιητικού συστήματος, παρέχοντας καλύτερη βάση παρέμβασης για μελλοντικές θεραπευτικές μεθόδους όπως τα bNAbs (ευρέως φάσματος εξουδετερωτικά αντισώματα) και τις εμβολιαστικές θεραπείες.

Ταυτόχρονα, η ιική δεξαμενή του HIV στα παιδιά — δηλαδή η "αποθήκη" του ιού — είναι συχνά μικρότερη από αυτή των ενηλίκων. Το μέγεθος αυτής της ιικής δεξαμενής είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που καθορίζουν αν ο HIV μπορεί να θεραπευτεί. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που ξεκινούν θεραπεία ART εντός έξι μηνών από τη γέννηση, περίπου το 5% τελικά θα καταστείλουν τη ιική δεξαμενή σε "αμελητέα επίπεδα".

Αυτό σημαίνει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών μπορεί όχι μόνο να ελέγξει την εξάπλωση του ιού, αλλά και να περιορίσει την εγκατάστασή του. Επιπλέον, τα παιδιά συνήθως δεν έχουν άλλες συννοσηρότητες, γεγονός που τους επιτρέπει να αντέχουν πιο πολύπλοκους και καινοτόμους συνδυασμούς θεραπείας, καθιστώντας τα ιδανικούς υποψήφιους για έρευνα.

Πώς τα αποτελέσματα πειραμάτων νέων θεραπειών προωθούν τον στόχο της θεραπείας;

Η επιστημονική κοινότητα εξερευνά με πρωτοφανή ενθουσιασμό την εφαρμογή νέων θεραπειών στον παιδικό πληθυσμό. Για παράδειγμα, τα ευρέως φάσματος εξουδετερωτικά αντισώματα (bNAbs) θεωρούνται ελπιδοφόρα. Αυτά τα αντισώματα μπορούν να στοχεύσουν πολλές κρίσιμες δομές στην επιφάνεια του ιού, εμποδίζοντας την μόλυνση νέων κυττάρων και ακόμη και καθοδηγώντας το ανοσοποιητικό σύστημα να απομακρύνει τον λανθάνοντα ιό.

Ο Philip Goulder διεξάγει μια κλινική δοκιμή με την ονομασία "IMPAACT", προσπαθώντας να συνδυάσει τα bNAbs με την παραδοσιακή θεραπεία ART. Στην ομάδα δοκιμής, αρκετά παιδιά έχουν ήδη καταφέρει να διατηρήσουν χαμηλά επίπεδα ιού ή και να είναι μη ανιχνεύσιμα μετά τη διακοπή της θεραπείας, χωρίς υποτροπή. Επιπλέον, η ομάδα της Οξφόρδης συνδυάζει τα bNAbs με ένα εμβόλιο που έχει αναπτυχθεί από τους ίδιους, δημιουργώντας μια "τριπλή" στρατηγική.

Μια άλλη συναρπαστική κατεύθυνση είναι η "μοναδική γονιδιακή θεραπεία". Η ομάδα του καθηγητή Mauricio Martins από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έχει αναπτύξει μια τεχνική που χρησιμοποιεί ιικούς φορείς για να εισάγει το γονίδιο των bNAbs σε μυϊκά κύτταρα, επιτρέποντας στο σώμα να παράγει μακροχρόνια και σταθερά αντισώματα. Αυτή η μέθοδος είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για παιδιά σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, όπου οι μητέρες δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη φαρμακευτική αγωγή.

Αυτές οι δοκιμές βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, αλλά δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να επιτύχουν λειτουργική θεραπεία με χαμηλότερο θεραπευτικό φορτίο. Μόλις οι μηχανισμοί γίνουν σαφείς και επιτυχώς αναπαραχθούν σε άλλους πληθυσμούς, μπορεί να ανοίξουν το δρόμο για τη θεραπεία του HIV παγκοσμίως.

Μια νέα προοπτική στην ιατρική έρευνα: Από τα παιδιά προς τον γενικό πληθυσμό

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις συχνά ξεκινούν από τη μελέτη "περιθωριακών πληθυσμών". Τα παιδιά, ως σχετικά "σιωπηλή ομάδα" στην προηγούμενη έρευνα για τον HIV, αρχίζουν τώρα να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής. Οι ερευνητές επανεξετάζουν τις παραδοσιακές θεραπευτικές προσεγγίσεις, ελπίζοντας να προωθήσουν την καινοτομία στις στρατηγικές θεραπείας ενηλίκων μέσω των ειδικών φυσιολογικών και ανοσολογικών μηχανισμών των παιδιών.

Ο Goulder ανέφερε σε συνέντευξή του: "Αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε πώς τα παιδιά καταστέλλουν τον ιό χωρίς να εξαρτώνται πλήρως από τα φάρμακα, τότε θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε πιο αποτελεσματικές και εξατομικευμένες θεραπευτικές μεθόδους για τους ενήλικες." Η άποψή του έχει προκαλέσει έντονη αντήχηση σε πολλές διεθνείς συναντήσεις.

Πιο κρίσιμο είναι ότι τα χαρακτηριστικά της "αργής μετάδοσης, ήπιας φλεγμονής και υψηλής ελέγχου" της ιικής συμπεριφοράς στα παιδιά μπορεί να γίνουν ένα νέο αναφοράς μοντέλο για το σχεδιασμό εμβολίων κατά του HIV. Οι εμβολιολόγοι προσπαθούν να προσομοιώσουν τα πρότυπα ανοσολογικής αντίδρασης των παιδιών, ώστε οι ενήλικες να μπορέσουν να αναδημιουργήσουν παρόμοιες αντιδράσεις μέσω εμβολίων, προκειμένου να καταπολεμήσουν καλύτερα τον ιό.

Επιπλέον, τα δεδομένα έρευνας για τα παιδιά παρέχουν επίσης πειραματική βάση για τις μελλοντικές τεχνολογίες "ανοσολογικής επεξεργασίας" (όπως το CRISPR). Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι μέσω γονιδιακής παρέμβασης, το ανοσοποιητικό σύστημα θα "θυμάται" πώς να αναγνωρίζει και να απομακρύνει τον ιό, επιτυγχάνοντας τελικά "θεραπευτική ανοσολογική μνήμη".

Πραγματικές προκλήσεις και μελλοντικές ευκαιρίες σε χώρες χαμηλού εισοδήματος

Παρά το γεγονός ότι η ελπίδα ανάβει, υπάρχουν ακόμη πολλές προκλήσεις στην πραγματικότητα, ειδικά σε χώρες χαμηλού εισοδήματος με περιορισμένους πόρους. Οι λοιμώξεις HIV στα παιδιά σε αυτές τις χώρες προέρχονται κυρίως από τη μητρική μετάδοση, ενώ οι μητέρες μπορεί να δυσκολεύονται να συνεχίσουν τη φαρμακευτική αγωγή λόγω οικονομικών ή πολιτιστικών παραγόντων.

Γι' αυτό οι επιστήμονες σκέφτονται τη δυνατότητα απλοποιημένων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Για παράδειγμα, η χρήση μοναδικής γονιδιακής θεραπείας, εμβολίων μίας δόσης ή χορήγησης μακράς δράσης αντισωμάτων ως παρεμβάσεις που ξεκινούν αμέσως μετά τη γέννηση του βρέφους, για να αποτραπεί η εγκατάσταση του ιού. Αυτή η προσέγγιση "πρόληψης στην πηγή" μπορεί να μειώσει όχι μόνο την αναλογία μόλυνσης, αλλά και να φέρει μια πραγματική στροφή στις στρατηγικές πρόληψης και θεραπείας του HIV παγκοσμίως.

Για παράδειγμα, στη Νότια Αφρική, αρκετές τοπικές νοσοκομειακές μονάδες έχουν αρχίσει να συνεργάζονται με διεθνείς οργανισμούς για να αξιολογήσουν αμέσως μετά τη διαδικασία ανίχνευσης νεογνών αν είναι κατάλληλα να συμμετάσχουν σε έρευνες πρώιμης θεραπείας. Αυτή η ταχεία μηχανισμός αντίδρασης είναι η απαραίτητη βάση για την ευρεία θεραπεία.

Πιο ενθαρρυντικό είναι ότι, καθώς η έρευνα προχωρά, το κόστος θεραπείας συνεχώς μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι οι προηγουμένως ακριβές και πολύπλοκες θεραπείες αναμένεται να γίνουν προσιτές και διαθέσιμες, ωφελώντας εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν με HIV παγκοσμίως.