Η Ιαπωνία είναι μια χώρα πειθαρχημένων ανθρώπων, σύγχρονων πόλεων και πολιτιστικών αξιών που εντυπωσιάζουν τον κόσμο. Αλλά έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί στην Ιαπωνία, μια πλούσια και σύγχρονη χώρα, υπάρχουν ακόμα φτωχοί και άστεγοι, ενώ σχεδόν ποτέ δεν βλέπουμε κάποιον να κάθεται στο πεζοδρόμιο κρατώντας μια πινακίδα ή ζητώντας χρήματα; Η αλήθεια είναι ότι αν έχετε επισκεφθεί την Ιαπωνία ή έχετε παρακολουθήσει βίντεο από την Ιαπωνία, από το Τόκιο μέχρι την Οσάκα, θα δυσκολευτείτε να συναντήσετε σκηνές ζητιανιάς όπως σε πολλές άλλες χώρες.

Μήπως οι Ιάπωνες δεν είναι ποτέ φτωχοί ή υπάρχει κάποιο πολιτισμικό μυστικό που τους κάνει να επιλέγουν διαφορετικό τρόπο ζωής;

Πριν μπούμε στους λόγους, ας διευκρινίσουμε μια ιστορία. Η Ιαπωνία δεν είναι παράδεισος χωρίς φτωχούς. Πολλοί πιστεύουν ότι η Ιαπωνία είναι μια πολύ πλούσια χώρα. Όλοι οδηγούν Lexus και τρώνε σούσι κάθε μέρα, σωστά; Αλλά η αλήθεια δεν είναι ακριβώς έτσι. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της ίδιας της Ιαπωνίας, συγκεκριμένα του Υπουργείου Υγείας, Εργασίας και Πρόνοιας της Ιαπωνίας, το 2023, η χώρα αυτή έχει περίπου 15.000 άστεγους και αυτός ο αριθμός υπολογίζεται μόνο για τους επίσημα καταγεγραμμένους.

Μόνο στο Τόκιο, την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη του κόσμου, υπάρχουν περίπου 2000 άστεγοι συγκεντρωμένοι σε περιοχές όπως το πάρκο Ueno, τον ποταμό Shimuda ή τα καφέ Internet, όπου πληρώνουν μερικά γιεν μόνο και μόνο για να κοιμηθούν τη νύχτα σε μικροσκοπικά θαλάκια. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί σε μια πολιτισμένη, πλούσια χώρα με πλήρη κοινωνική πρόνοια όπως η Ιαπωνία υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πρέπει να ζουν στους δρόμους; Πρώτον, η Ιαπωνία δεν είναι πάντα σταθερή. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η Ιαπωνία βρισκόταν σε περίοδο μεγάλης ευημερίας, με τις τιμές γης και μετοχών να εκτοξεύονται.

Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η φούσκα της αγοράς ακινήτων και των μετοχών έσπασε. Πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις χρεοκόπησαν, ακόμη και μεγάλες εταιρείες αναγκάστηκαν να μειώσουν το προσωπικό τους. Τα μεγαλύτερα θύματα ήταν οι μεσαίοι εργαζόμενοι, οι απλοί άνδρες που δεν είχαν υψηλά προσόντα ή ιδιαίτερες δεξιότητες. Μόλις χάσουν τη δουλειά τους, χάνουν ταυτόχρονα και τη στέγη τους, καθώς πολλές ιαπωνικές εταιρείες τότε προσέφεραν στους υπαλλήλους τους φτηνά διαμερίσματα ή κοιτώνες που συνδέονταν με τη σύμβαση εργασίας. Όταν η σύμβαση λήξει, χάνεται και το σπίτι. Έτσι, στους δρόμους του Τόκιο και της Οσάκα άρχισαν να εμφανίζονται οι πράσινες σκηνές, σύμβολο του κύματος των άστεγων στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990.

Μια άλλη κατηγορία που βρέθηκε σε κατάσταση αστεγίας είναι οι νέοι ή οι μεσαίοι που κάνουν περιστασιακές ή προσωρινές δουλειές. Δεν έχουν μακροχρόνιες συμβάσεις, δεν δικαιούνται κοινωνική ασφάλιση ή επιδόματα ανεργίας. Όταν είναι νέοι και υγιείς, μπορούν να τα βγάλουν πέρα με προσωρινές δουλειές. Αλλά μόλις αρρωστήσουν, γίνουν ηλικιωμένοι ή η οικονομία επιβραδυνθεί, χάνουν αμέσως τη δουλειά τους χωρίς κανέναν να τους βοηθήσει. Χωρίς ασφάλιση, χωρίς αρκετές αποταμιεύσεις, γρήγορα κατρακυλούν στον δρόμο της αστεγίας. Αυτός είναι επίσης ο λόγος που η Ιαπωνία, αν και είναι διάσημη για την πειθαρχία και την εργατικότητα, έχει ακόμα την εικόνα ανθρώπων που ζουν κάτω από γέφυρες. Τέλος, ένας άλλος δρόμος που οδηγεί στην αστεγία στην Ιαπωνία είναι η οικογενειακή διάσπαση.

Στην Ιαπωνία, οι διαζυγίες δεν είναι σπάνιες και όταν ένας άνδρας χάνει τη γυναίκα του, τα παιδιά του και τη δουλειά του, σχεδόν χάνει τα πάντα. Σε αντίθεση με το Βιετνάμ, όπου σε δύσκολες στιγμές επιστρέφεις στους γονείς και τα αδέλφια. Η ιαπωνική κοινωνία είναι πολύ ατομικιστική. Οι ηλικιωμένοι που έχουν απομακρυνθεί από την οικογένεια σπάνια γίνονται ευπρόσδεκτοι ξανά. Κάποιοι ντρέπονται να επιστρέψουν, άλλοι απορρίπτονται από την ίδια τους την οικογένεια. Έτσι, οι πράσινες σκηνές αποκτούν νέους κατοίκους, ανθρώπους που είχαν οικογένεια αλλά τελικά απομακρύνθηκαν από την κοινωνία. Αλλά τι είναι το παράξενο και ενδιαφέρον; Θα δείτε σπάνια κάποιον να κάθεται στο δρόμο, ζητώντας χρήματα όπως σε πολλές άλλες χώρες. Αντίθετα, μπορείτε να τους δείτε να μαζεύουν ήσυχα ανακυκλώσιμα υλικά, να καθαρίζουν πάρκα ή να περιμένουν σε ουρές για να παραλάβουν φαγητό από φιλανθρωπικές οργανώσεις με πολύ τάξη.

Γιατί οι Ιάπωνες, αν και φτωχοί, δεν ζητούν ελεημοσύνη;

Αυτό είναι ένα από τα πρώτα θεμελιώδη στοιχεία, η αυτοεκτίμηση των Ιαπώνων. Στην Ιαπωνία, η αυτοεκτίμηση είναι μέρος της ανθρώπινης ψυχής. Οι Ιάπωνες διδάσκονται από μικρή ηλικία ότι η τιμή και η αξιοπρέπεια είναι πιο σημαντικά από τα χρήματα, τη θέση ή ακόμα και τη ζωή. Προτιμούν να πεινάνε, να είναι φτωχοί, να εργάζονται σκληρά παρά να χάσουν την τιμή τους ζητώντας χρήματα.

Σύμφωνα με μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Τόκιο το 2022, πάνω από το 70% των άστεγων στην Ιαπωνία αρνούνται να δεχτούν χρήματα από ξένους, ακόμη και όταν τους προσφέρεται βοήθεια. Συνήθως επιλέγουν να βγάζουν τα προς το ζην με απλές δουλειές όπως καθαρισμός σε πάρκα, συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών ή εποχιακή εργασία. Αυτό δείχνει ότι η αξία της Ιαπωνίας δεν είναι μόνο μια έννοια αλλά είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής και του πολιτισμού των Ιαπώνων. Φανταστείτε τους σαμουράι του παρελθόντος. Ήταν οι θρυλικοί πολεμιστές της Ιαπωνίας.

Οι σαμουράι θεωρούσαν την τιμή ως το παν και ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για να την προστατεύσουν. Αν και η εποχή των σαμουράι έχει περάσει εδώ και αιώνες, το πνεύμα αυτό παραμένει στο αίμα των σύγχρονων Ιαπώνων. Για να το κατανοήσετε καλύτερα, φανταστείτε ότι περπατάτε στους δρόμους της Ιαπωνίας. Βλέπετε έναν άστεγο. Δεν κάθεται κουλουριασμένος ή ζητώντας χρήματα, αλλά συνήθως στέκεται ευθυτενής, ντυμένος τακτικά. Μερικές φορές κρατάει μια μικρή πινακίδα που γράφει: Μπορώ να δουλέψω. Βλέπετε; Ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, θέλουν να ανταλλάξουν εργασία για χρήματα και όχι να ζητήσουν χωρίς αντάλλαγμα.

Στη συνέχεια, ας μιλήσουμε για μια άλλη αξία των Ιαπώνων που ονομάζεται αυτοβοήθεια. Στην Ιαπωνία, αυτή είναι μια φιλοσοφία ζωής που διδάσκεται από μικρή ηλικία, από την οικογένεια, από το σχολείο, από τη ζωή. Οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι κάθε άτομο πρέπει να αναλαμβάνει την ευθύνη για τη ζωή του, ότι η εξάρτηση από άλλους, ειδικά η ζητιανιά, θεωρείται σημάδι αδυναμίας, ακόμη και αποτυχίας. Έτσι, οι Ιάπωνες, ακόμη και όταν είναι ηλικιωμένοι, συνεχίζουν να εργάζονται, εν μέρει επειδή η ιαπωνική κοινωνία γερνάει, και εν μέρει λόγω της κουλτούρας τους. Πάνω από το 60% των ατόμων άνω των 65 ετών στην Ιαπωνία εξακολουθούν να εργάζονται, έστω και με μερική απασχόληση. Αυτό δείχνει ότι ακόμη και όταν είναι ηλικιωμένοι ή φτωχοί, οι Ιάπωνες θέλουν να είναι αυτοδύναμοι για να βγάλουν το ψωμί τους.

Συνεχίζουν να κάνουν απλές δουλειές αντί να επιλέγουν τον δρόμο της ζητιανιάς. Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα είναι το σύστημα που ονομάζεται τράπεζα χρόνου σε ορισμένες περιοχές της Ιαπωνίας. Αυτή είναι μια πρωτοβουλία στην οποία οι φτωχοί ή οι άστεγοι μπορούν να συμμετάσχουν. Θα εργάζονται βοηθώντας ηλικιωμένους, καθαρίζοντας πάρκα ή επισκευάζοντας αντικείμενα για να ανταλλάξουν με φαγητό, στέγη ή είδη πρώτης ανάγκης. Αυτό είναι η δύναμη των πολιτιστικών αξιών της Ιαπωνίας. Ένας άλλος σημαντικός λόγος που οι Ιάπωνες δεν ζητούν ελεημοσύνη είναι η κοινωνική πίεση και μια νέα έννοια που έχει προκύψει. Αυτή η έννοια ονομάζεται Hari, που σημαίνει ντροπή.

Στην Ιαπωνία, το να κάνεις κάτι που προκαλεί ντροπή στην οικογένεια, στην κοινότητα, στην κοινωνία ή στον εαυτό σου είναι ταμπού.

Η δημόσια ζητιανιά δεν θεωρείται μόνο προσωπική ντροπή, αλλά μπορεί επίσης να φέρει ντροπή σε ολόκληρη την οικογένεια ή τη φυλή. Και στην Ιαπωνία, βλέπετε; Δίνουν μεγάλη σημασία στην αρμονία και δεν θέλουν να ενοχλούν τους άλλους. Η ζητιανιά στους δρόμους θεωρείται ότι διαταράσσει τη δημόσια τάξη, γεγονός που αποτρέπει τους ανθρώπους από το να το κάνουν αυτό για να μην κριθούν. Οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι η ενόχληση των άλλων είναι απαράδεκτη συμπεριφορά. Αυτό εξηγεί γιατί οι άστεγοι στην Ιαπωνία συχνά επιλέγουν να ζουν διακριτικά σε μέρη που δεν προσελκύουν την προσοχή, όπως κάτω από γέφυρες σε πάρκα ή σε προάστια.

Τέλος, δεν μπορούμε να παραλείψουμε το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Ιαπωνίας. Αν και δεν είναι τέλειο, αυτό το σύστημα παρέχει κάποια επιδόματα ανεργίας, ιατρική υποστήριξη και προγράμματα πρόνοιας για τους φτωχούς. Ένα παράδειγμα είναι το πρόγραμμα υποστήριξης απασχόλησης στο Τόκιο. Αυτή η πόλη μέσω δωρεάν κέντρων εύρεσης εργασίας, όπου οι άστεγοι μπορούν να εκπαιδευτούν και να εργαστούν σε εποχιακές θέσεις όπως καθαρισμός δρόμων ή εργασία σε εργοτάξια. Και οι Ιάπωνες είναι επίσης πολύ υπομονετικοί και ανθεκτικοί.

Διδάσκονται να υπομένουν τις δυσκολίες χωρίς να παραπονιούνται. Για παράδειγμα, σε καταστροφές όπως σεισμούς ή τσουνάμι, θα δείτε τους Ιάπωνες να περιμένουν σε ουρές για βοήθεια με πολύ τάξη, χωρίς να διαμαρτύρονται ή να ανταγωνίζονται. Αυτό το πνεύμα ισχύει επίσης για τους φτωχούς. Προτιμούν να υπομένουν σιωπηλά παρά να εκθέτουν τις δυσκολίες τους. Αυτή η ιστορία δεν μας βοηθά μόνο να κατανοήσουμε καλύτερα την Ιαπωνία, αλλά είναι και ένα μάθημα για όλους μας. Να ζούμε με αυτοεκτίμηση, να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τη ζωή μας και να αναζητούμε πάντα τρόπους να ξεπερνάμε τις δυσκολίες, ανεξάρτητα από το πόσο σκληρή είναι η ζωή.